11 mrt Hadrianus in de Lage Landen

Onlangs verscheen er een nieuw boek van Tom Buijtendorp over de Romeinen in de Lage Landen: De gouden eeuw in de Lage Landen.

Hadrianus, British Museum

Die gouden eeuw wordt volgens Buijtendorp ingeluid door het principaat van Hadrianus in het jaar 117. In dat jaar sterft keizer Trajanus. Hadrianus volgt hem op en hij neemt meteen afstand van de expansiepolitiek van zijn voorganger. In zijn optiek is het Rijk te groot geworden met alle kwalen van wat later genoemd wordt “Imperial Overstretch”. Consolidatie wordt het sleutelwoord van zijn buitenlandbeleid. 

Daarnaast wil hij de tegenstelling opheffen tussen het machtscentrum Italië en de provincies. Zijn ideaal is een Gemenebest van gelijkwaardige gebiedsdelen. Daartoe moeten welvaart en beschaving gestimuleerd worden in de buitengewesten. Om dat te bevorderen maakt hij twee meerjarige inspectiereizen door het hele Rijk. In Britannië laat hij Hadrian’s Wall bouwen en bij ons wordt een al langer bestaande woonkern omgebouwd tot Forum Hadriani. Daarvan zijn de resten teruggevonden in Voorburg.

In zijn boek probeert Buijtendorp te reconstrueren wat er in de tijd van Hadrianus gedaan is aan landinrichting en hoe de nieuwe stad Forum Hadriani zich verhield tot de oudere woonkern.

Naast deze zeer praktische kant van Hadrianus kun je hem gerust een “cultuurkeizer” noemen: een intellectueel met grote belangstelling voor de Grieks-hellenistische wereld. Graag verbleef hij in Athene, waar hij tot ereburger werd benoemd en waar heel wat gebouwen herinneren aan zijn liefde voor deze cultuurstad. Zo zijn nog delen van zijn bibliotheek te zien, de Toren van de Winden en zuilen van de kolossale tempel voor Zeus Olympios. In Rome is bij de aanleg van een nieuwe metrolijn op Piazza Venezia zijn Athenaeum teruggevonden: een academiegebouw bestemd voor voordrachten, lezingen en muziek. En verder kent natuurlijk iedereen het Pantheon dat door hem werd herbouwd en zijn grafmonument, de Engelenburcht. Buiten Rome liet hij de Villa Hadriana bouwen, een kolossaal complex bestaande uit allerlei gebouwen, woongedeelten, badhuizen, wandelgalerijen en gastenverblijven. 

Aelia Capitolina, Madaba kaart 6e eeuw

Zijn streven als cultuurkeizer was om overal in het Rijk de hellenistische cultuur als “Leitkultur” ingang te doen vinden, maar deze politiek heeft ook een keerzijde. In Palestina werden de joden met hun geheel eigen cultuur gedwongen zich als Grieken te gaan gedragen. Thorastudie, sabbatviering en besnijdenis werden verboden. Jeruzalem werd omgebouwd tot een hellenistische stad met een nieuwe naam, Colonia Aelia Capitolina. Aelius was de familienaam van Hadrianus. Jupiter Capitolinus werd de beschermgod van de stad met een tempel op de Tempelberg. In deze volledig nieuwe stad (het oude Jeruzalem was in 70 verwoest) werden veteranen van Hadrianus gehuisvest. Zo’n stad voor legioenssoldaten heette een colonia.

Theater, stadion, tempels, badhuizen, alles was voor orthodoxe joden een gruwel. De onvermijdelijke opstand resulteerde in honderdduizenden joodse slachtoffers. De provincienaam Judaea werd veranderd in Syria Palaestina en voor joden werd Aelia Capitolina verboden terrein. 

Forum Hadriani was in de Lage Landen het zichtbare resultaat van de economische politiek van Hadrianus, het lot van Jeruzalem was het droeve gevolg van zijn politiek van afgedwongen culturele assimilatie. Twee kanten van dezelfde keizerlijke medaille.