Cursus Cultuurgeschiedenis

in Heiloo en Wassenaar

Op twee plaatsen worden cursussen cultuurgeschiedenis gegeven, in Wassenaar en Heiloo. In Wassenaar loopt sinds oktober 2019 een cursus over de Griekse cultuur. Daar wordt in zes avonden de erfenis van de Grieken bij de Romeinen, in de middeleeuwen, specifiek in het christendom, en in de eeuwen daarna behandeld. In de najaarscursus van 2020 zullen zes personen centraal staan die een belangrijke rol hebben gespeeld in literatuur, filosofie en wetenschap in Europa: Cicero, keizer Constantijn, Augustinus, Hypatia en de bibliotheek van Alexandrië, Erasmus en Galilei.

In Heiloo ging de najaarscursus over de Etrusken en het oude Rome. We zagen hoe het onbeduidende Rome uitgroeide tot de centrale macht in Italië en daarna tot een imperium rond de Middellandse Zee. We zagen ook dat de politieke balans tussen de elite en het gewone volk verloren ging door het optreden van generaals met vrijwel onbeperkte macht. Julius Caesar is daar het beste voorbeeld van.
In de voorjaarscursus van 2020 gaan we verder met dit verhaal en belanden in de keizertijd, de periode ook waarin zich een tegencultuur ontwikkelt, die van het jonge christendom.

KEIZERS EN KERKVADERS; VAN NERO TOT AUGUSTINUS

Op acht donderdagochtenden vanaf 30 januari t/m 26 maart 2020 (op 20 februari geen les) wordt in de Kleine Kapel van de Willibrordusstichting een cursus gegeven over de Romeinse keizertijd en het vroege christendom.

In de machtsstrijd na de moord op Julius Caesar komt de jonge Octavianus, die wij beter kennen als Augustus, als overwinnaar tevoorschijn.

Hij verslaat zijn rivaal Marcus Antonius en diens Cleopatra en weet zijn positie met veel geweld uit te bouwen tot alleenheerser. Tijdens zijn bewind van meer dan veertig jaar keert de rust in Rome terug na decennia van burgeroorlog.
Zijn opvolgers proberen met meer of minder succes de samenwerking met de senatoriale elite in stand te houden.

Toch zien we in de keizertijd iets veranderen. Een minderheid vindt geen bevrediging meer in wagenraces en gladiatorengevechten, in het amusement van toneel en baden. Voor deze mensen wordt de kilheid van het alledaagse leven niet opgeheven met alleen maar brood en spelen. Zij zoeken de warmte en mystiek van een persoonlijke godsdienst. Die vinden zij niet bij de staatsgoden, maar wel in de cultus van Isis en Mithras, in jodendom en manicheïsme en zo ook in het christendom. In het tolerante religieuze klimaat van die dagen was dat aanvankelijk geen enkel probleem. Heel soms ging het mis. Dan werden de joden uit Rome verbannen of christenen gekruisigd onder Nero.

Dat juist het christendom is uitgegroeid tot de belangrijkste richting is lastig te verklaren. Was de inhoud van dit geloof zo veel aantrekkelijker? De organisatie beter? Had de bekering van keizer Constantijn ermee te maken?
En wat betekende de uiteindelijke overwinning van het christendom voor de klassieke cultuur? Wat ging er verloren en wat bleef er behouden? Het bestaande onderwijs bleef grotendeels behouden en klassiek geschoolde kerkvaders borduurden voort op de filosofie van Plato en het neoplatonisme. Zelfs de strenge christelijke visie op seksualiteit had klassieke wortels.

Tijdens de cursus komen o.a. de keizers Augustus en Nero, Marcus Aurelius en Hadrianus aan bod. We besteden aandacht aan schrijvers als Ovidius en Seneca. Bij christelijke denkers als Tertullianus, Hiëronymus en Origenes zien we verzet tegen de klassieke wereld, maar ook acceptatie van delen ervan. Augustinus, de grootste en meest omstreden kerkvader, komt uitvoerig aan bod.

Christenvervolgingen, de opsplitsing van het Romeinse rijk in Oost en West, de stichting van Constantinopel, keizer Theodosius die het christendom tot staatsgodsdienst maakt, Ravenna als nieuwe hoofdstad in het Westen, Benedictus: aan onderwerpen zal het deze cursus niet ontbreken.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Heiloo (voorjaar 2020)

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus

DE GRIEKEN EN HUN BETEKENIS VOOR DE EUROPESE CULTUUR

In zes avonden vanaf 28 oktober t/m 27 januari 2020 wordt in Cultureel Centrum Warenar een cursus gegeven over de betekenis van de Grieken voor de Europese cultuur.

Steeds weer hoor je spreken over de joods-christelijke wortels van de Europese cultuur. Over de betekenis van de klassieke wereld hoor je minder.

Toch is de rol die de Grieken en in hun kielzog de Romeinen hebben gespeeld belangrijk geweest. Geen Vergilius zonder Homerus, geen Dante zonder beide, geen christelijke theologie zonder Plato, geen logica of ethiek zonder Aristoteles, geen beeldende kunsten zonder de Grieken en zo kun je doorgaan. De receptiegeschiedenis van de Grieken is indrukwekkend.

Bij de cursus komen zes onderwerpen aan bod: Homerus, Plato, Aristoteles, mythologie, geschiedschrijving en staatkundige ideeën, architectuur en beeldende kunst.

Homerus vormt de basis van de epische traditie, maar hij is ook een onuitputtelijke bron voor de schilderkunst. Het christendom wordt wel platonisme voor het volk genoemd en Aristoteles is met zijn deugdenethiek niet meer weg te denken bij praktische ethische kwesties.
Mythologie is de basis van de Griekse tragedie en daarmee van de Europese toneel- en operatraditie.
Herodotus en vooral Thucydides hebben de basis gelegd van de geschiedschrijving. Machiavelli is maar één naam in die lange ontwikkeling. Steeds weer werd er nagedacht over de ideale staatsvorm: de sterke man of toch een democratie of iets ertussenin. Actueler kan het niet.

Tenslotte de zichtbare wereld van de Grieken: hun architectuur en beeldhouwkunst. Over hun schilderkunst zijn we slecht op de hoogte, maar in de renaissance en later hadden schilders en theoretici toch voldoende aanknopingspunten om een klassieke stijl te ontwikkelen.
In zes avonden dwalen we door een Griekse schatkamer waaruit steeds opnieuw geput kon worden en het einde daarvan is niet in zicht.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Wassenaar (najaar 2019-voorjaar 2020)

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus