Cursus Cultuurgeschiedenis

in Heiloo en Wassenaar

Op twee plaatsen worden cursussen cultuurgeschiedenis gegeven, in Wassenaar en Heiloo. In Wassenaar werd in zes avonden de erfenis van de Grieken behandeld, bij de Romeinen, in de Middeleeuwen, specifiek in het christendom, en in de eeuwen daarna. Centraal daarbij stonden Homerus, Plato en Aristoteles, mythologie, geschiedschrijving en beeldende kunst.
In de najaarscursus van 2020 zullen zes mensen centraal staan die een belangrijke rol hebben gespeeld in literatuur, filosofie, godsdienst en wetenschap in Europa: Cicero, keizer Constantijn, Augustinus, Hypatia en de bibliotheek van Alexandrië, Erasmus en Galilei.

In Heiloo ging de voorjaarscursus van 2020 over de keizertijd en de opkomst van het christendom. We zagen hoe met keizer Augustus een einde kwam aan de decennialange burgeroorlogen in Rome en de bloeitijd begon van het Imperium Romanum. Rome werd een multiculturele samenleving en naast de traditionele goden kwamen nieuwe godsdiensten op die een meer persoonlijke beleving boden. Een ervan was het christendom. Dat juist het christendom uitgroeide tot de belangrijkste godsdienst is een verhaal apart.
In de najaarscursus zullen we het Romeinse Rijk in zijn nadagen zien, de dominante rol die het christendom ook cultureel gaat spelen in de Middeleeuwen, een periode die minder middeleeuws is dan het woord doet vermoeden.

KEIZERS EN KERKVADERS; VAN NERO TOT AUGUSTINUS

Op acht donderdagochtenden vanaf 30 januari t/m 26 maart 2020 (op 20 februari geen les) wordt in de Kleine Kapel van de Willibrordusstichting een cursus gegeven over de Romeinse keizertijd en het vroege christendom.

In de machtsstrijd na de moord op Julius Caesar komt de jonge Octavianus, die wij beter kennen als Augustus, als overwinnaar tevoorschijn.

Hij verslaat zijn rivaal Marcus Antonius en diens Cleopatra en weet zijn positie met veel geweld uit te bouwen tot alleenheerser. Tijdens zijn bewind van meer dan veertig jaar keert de rust in Rome terug na decennia van burgeroorlog.
Zijn opvolgers proberen met meer of minder succes de samenwerking met de senatoriale elite in stand te houden.

Toch zien we in de keizertijd iets veranderen. Een minderheid vindt geen bevrediging meer in wagenraces en gladiatorengevechten, in het amusement van toneel en baden. Voor deze mensen wordt de kilheid van het alledaagse leven niet opgeheven met alleen maar brood en spelen. Zij zoeken de warmte en mystiek van een persoonlijke godsdienst. Die vinden zij niet bij de staatsgoden, maar wel in de cultus van Isis en Mithras, in jodendom en manicheïsme en zo ook in het christendom. In het tolerante religieuze klimaat van die dagen was dat aanvankelijk geen enkel probleem. Heel soms ging het mis. Dan werden de joden uit Rome verbannen of christenen gekruisigd onder Nero.

Dat juist het christendom is uitgegroeid tot de belangrijkste richting is lastig te verklaren. Was de inhoud van dit geloof zo veel aantrekkelijker? De organisatie beter? Had de bekering van keizer Constantijn ermee te maken?
En wat betekende de uiteindelijke overwinning van het christendom voor de klassieke cultuur? Wat ging er verloren en wat bleef er behouden? Het bestaande onderwijs bleef grotendeels behouden en klassiek geschoolde kerkvaders borduurden voort op de filosofie van Plato en het neoplatonisme. Zelfs de strenge christelijke visie op seksualiteit had klassieke wortels.

Tijdens de cursus komen o.a. de keizers Augustus en Nero, Marcus Aurelius en Hadrianus aan bod. We besteden aandacht aan schrijvers als Ovidius en Seneca. Bij christelijke denkers als Tertullianus, Hiëronymus en Origenes zien we verzet tegen de klassieke wereld, maar ook acceptatie van delen ervan. Augustinus, de grootste en meest omstreden kerkvader, komt uitvoerig aan bod.

Christenvervolgingen, de opsplitsing van het Romeinse rijk in Oost en West, de stichting van Constantinopel, keizer Theodosius die het christendom tot staatsgodsdienst maakt, Ravenna als nieuwe hoofdstad in het Westen, Benedictus: aan onderwerpen zal het deze cursus niet ontbreken.

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus

DE MIDDELEEUWEN: MINDER MIDDELEEUWS DAN GEDACHT

Op acht ochtenden vanaf 15 oktober wordt in de Koepelzaal van de Willibrordusstichting een cursus gegeven over de Middeleeuwen met de nadruk
op de ontwikkelingen in Italië.

Geen periode van de Europese geschiedenis heeft zo’n slechte naam gekregen als de Middeleeuwen. Middeleeuws staat voor primitief, barbaars, een periode van duizend jaar duisternis. Dat beeld is ontstaan in de Renaissance bij de humanisten, met Petrarca voorop.

Toch is er geen historicus meer die zo naar de Middeleeuwen kijkt. Integendeel. Het is de periode waarin Europa tot bloei komt met de opkomst van handelssteden in Vlaanderen en Italië. We zien de invloed van de islamitische wereld op de ontwikkeling van de wetenschap, de opkomst van de universiteiten, de expansie van Europa in de periode van de kruistochten, de bloei van de kunsten. Italië speelt op veel van deze gebieden een hoofdrol.

Een nieuwe mentaliteit wordt zichtbaar in de beweging van Franciscus van Assisi. Hij besteedt als eerste aandacht aan een nieuwe maatschappelijke klasse, de burgerij in de steden. Nieuw is ook zijn menselijke benadering van de verhalen uit de bijbel. De schilderkunst krijgt daarbij een heel nieuwe taak: het realistisch uitbeelden van deze verhalen, waarbij pijn en emoties invoelbaar in beeld worden gebracht. Hier zien we het begin van de moderne schilderkunst met Giotto als beste voorbeeld.

In acht ochtenden volgen wij deze ontwikkelingen op de voet, waarbij veel beeldmateriaal de verhalen zal onderstrepen.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Heiloo (najaar 2020).

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus

Zes grote namen in de Europese cultuurgeschiedenis

Op zes avonden vanaf 26 oktober 2020 t/m 11 januari 2021 wordt in
Cultureel Centrum Warenar een cursus gegeven over zes “Erflaters van onze
beschaving”. De lessen worden om de week gegeven

De Griekse wereld vormt een van de fundamenten van de Europese cultuur.
Bij de Romeinen is het vooral Cicero geweest die de filosofie van de Grieken
heeft vertaald, aangepast en doorgegeven aan de Latijnse wereld. Zijn laatste boek, over fatsoen en moraal, oefende grote invloed uit tot in de moderne tijd.

Keizer Constantijn heeft als geen ander de groei van het christendom
bevorderd. Niet alleen kwam er definitief een einde aan de vervolgingen,
maar op allerlei manieren werden de christenen gesteund, ook financieel. Hij
riep concilies bijeen en bouwde een aantal grote basilieken in Rome,
Constantinopel en Palestina.
Zijn bekering tot het christendom was het gevolg van een visioen dat hij
kreeg, maar veel daarover blijft onduidelijk. Pas op zijn sterfbed liet hij zich dopen. Hij liet zich in Constantinopel begraven als dertiende apostel.

De bekering van Augustinus is van grote betekenis geweest voor het
christelijk denken. Hij zocht in zijn Confessiones naar het wezen van het
kwaad, schreef over de overgeërfde weeffout in de mens en het probleem van
de vrije wil. Zijn ideeën over de erfzonde en seksualiteit hebben hem niet
alleen bewonderaars opgeleverd.
Het is mede aan Augustinus als leraar retorica te danken dat in het
christelijk schoolprogramma grote delen van het klassieke curriculum
bewaard bleven. Zijn min of meer welwillende opstelling tegenover de joden heeft lange tijd de houding van de Kerk bepaald.

Het grootste kenniscentrum in de klassieke wereld bevond zich in
Alexandrië. Daar bevond zich de grote bibliotheek die er naar streefde alle
boeken en alle kennis bijeen te brengen. Aan de bibliotheek verbonden was
het Mouseion, een centrum van wetenschap dat geleerden uit alle disciplines
aantrok, waaronder filosofie, wiskunde, astronomie, geneeskunde,
taalkunde en filologie.

In de vierde eeuw kwam er verzet vanuit christelijke hoek tegen het seculiere karakter van het neoplatonisme, een filosofie die gedoceerd werd in een klassieke tempel. Slachtoffer van dit verzet werd Hypatia die naast filosofie ook wiskunde en astronomie doceerde. Zij werd vermoord in 415.
In de film Agora van Alejandro Amenábar uit 2009 wordt zij aangevallen door
christelijke fundamentalisten die eruit zien als taliban.

Erasmus was de stem van intellectueel Europa. Zijn mening deed ertoe, over de paus, over Luther, over theologische kwesties. Daarnaast was hij de schoolmeester van Europa, die zich sterk maakte voor het klassieke Latijn en de klassieke literatuur. Zijn satire over paus Julius II en zijn Lof der Zotheid laten zien dat hij zijn nek durfde uit te steken in de beginperiode van de Reformatie. Hij was tenslotte ook nog een beetje opvoeder van de jeugd met zijn boekje over goede manieren.

Nog altijd is het proces tegen Galileo Galilei voor velen het bewijs dat geloof en wetenschap niet samengaan en dat de Kerk de confrontatie met de moderne wetenschap niet aandurfde. Wie zorgvuldig kijkt wat er precies gebeurde komt tot andere conclusies. Hoe dan ook zijn de verdiensten van Galilei groot. De wetenschap hoort volgens hem gebaseerd te zijn op eigen waarneming, en niet op het gezag van Aristoteles. En dus doet hij valproeven, gebruikt als eerste een telescoop en aarzelt niet om zijn bevindingen in een prikkelende stijl te presenteren. In een beroemde brief adviseert hij de Kerk de bijbel te lezen als een boek met morele voorschriften en niet als een handboek over astronomie. Dat viel niet bij iedereen goed.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Wassenaar

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus