Cursussen Cultuurgeschiedenis

in Heiloo en Wassenaar

Op twee plaatsen worden cursussen cultuurgeschiedenis gegeven, in Heiloo en in Wassenaar.
In Heiloo maken we in achtereenvolgende cursussen een reis door de Europese cultuurgeschiedenis. Dit voorjaar werden de Late Middeleeuwen en Vroege Renaissance behandeld. In de nieuwe cursus gaan we verder met de Renaissance. Bij iedere cursus wordt kort ingegaan op een paar kernpunten van de voorafgaande cursus. Zonder voorkennis kunt u op die manier probleemloos instappen op deze reis door de geschiedenis van Europa. In het voorjaar van 2023 volgt een cursus over de islam.

In Wassenaar stond in de afgelopen cursus de islam centraal. In de nieuwe cursus worden in zes avonden toonaangevende personen en gebeurtenissen in de Late Middeleeuwen behandeld: Hildegard van Bingen, keizer Frederik II, Dante, Petrarca, de strijd om Jeruzalem en islamitisch Andalusië. Bij dit laatste onderwerp sluit in 2023 een reis naar Andalusië aan.

RENAISSANCE

Op acht ochtenden wordt in de Kleine Kapel van de Willibrordusstichting
een cursus gegeven over de Renaissance. Hierbij zal veel aandacht gegeven worden aan de ontwikkelingen in de schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur in Italië.

Geen periode is zo lastig te definiëren als de Renaissance, maar één ding is zeker: in de vijftiende en zestiende eeuw komt Italië in een stroomversnelling terecht. Schrijvers herontdekken de literatuur van de klassieke oudheid, kunstenaars zoeken naar nieuwe wegen van expressie, Luther verlangt terug naar het christendom van de eerste eeuwen en de wetenschap zoekt naar andere modellen om de wereld te verklaren. Er is geen periode zo interessant als de Renaissance.

We herhalen eerst kort wat er in de vijftiende eeuw al tot stand is gebracht: de rol van Petrarca, die voor het eerst de oudheid met nieuwe ogen bekeek, de moderne architectuur van Brunelleschi en de beelden van Donatello. Voor de schilderkunst is Masaccio de grote vernieuwer. Florence is de stad waar deze vernieuwingen zichtbaar worden.

In Rome wordt de Renaissance volwassen. Paus Sixtus IV laat de Sixtijnse Kapel bouwen en decoreren door Florentijnse schilders. Julius II bouwt als een tweede Caesar aan zijn stad. Michelangelo beschildert het plafond van de Sixtijnse Kapel, Rafaël decoreert de privévertrekken van de paus, de Stanze, en Bramante begint aan de nieuwe Sint Pieter.

Luther protesteert tegen deze mondaine wereld en ook Erasmus heeft zijn bedenkingen. Erasmus is de stem van intellectueel Europa. Klassieke oudheid en christendom vormen de basis van zijn humanisme. In een schotschrift maakt hij korte metten met Julius II. Tegenover Luther stelt hij zich voorzichtig op.

Ook de Nederlandse paus Adrianus VI heeft het moeilijk met de mondaine sfeer in Rome. De Vaticaanse kunstcollectie sluit hij af voor de buitenwereld.
Tot opluchting van velen sterft hij al snel. Hij wordt opgevolgd door een Medici-telg, Clemens VII, die een ramp over de stad afroept, de “Sacco di Roma”. Kunstenaars vertrekken naar o.a. Mantua en Venetië.

In Milaan schildert Leonardo da Vinci een bijzonder Laatste Avondmaal. Het schokeffect van de aankondiging van het verraad was niet eerder zo treffend weergegeven. Ondanks de slechte staat van de schildering is het effect nog altijd zichtbaar. Als portretschilder was hij ongeëvenaard.

Een heer van stand had in die tijd een studiolo voor zijn boeken- en kunstcollectie. Ook Isabella d’Este uit Ferrara deed mee aan deze mode. In het Castello Ducale van haar man Francesco Gonzaga in Mantua wilde zij werken van de beste schilders hebben zoals Leonardo, Bellini, Perugino, Mantegna en Titiaan.

Een echte Renaissancepaus was Paulus III Farnese. In Rome liet hij het indrukwekkend Palazzo Farnese bouwen en tuinen aanleggen op de Palatijn. Michelangelo ontwierp het plein en de gebouwen op de Capitoolheuvel en in de Sixtijnse Kapel schilderde hij zijn Laatste Oordeel.
Toch begreep Paulus III de tijdgeest als geen ander. Hij organiseerde het concilie van Trente om een antwoord te vinden op de Reformatie en hij keurde de beweging van Ignatius van Loyola, de jezuïetenorde, goed.

Pietro Aretino werd beroemd en berucht door zijn literaire werk. Zijn Wellustige sonnetten werden niet door iedereen in Rome gewaardeerd. Hij week uit naar Venetië, waar men niet opkeek van de lichte kanten van het bestaan.

Heel anders was het werk van Pietro Bembo. Zijn loflied op de verheven, Platoonse liefde paste beter bij de hoofse sfeer van de aristocratische families van zijn tijd.

Galilei doceerde wis- en natuurkunde in Pisa en Padua. Door gebruik te maken van de telescoop gaf hij de astronomie een nieuwe impuls. Niet iedereen was gelukkig met de theorieën van deze eigenzinnige man. Aan het proces dat tegen hem werd aangespannen besteden we uitvoerig aandacht.

In acht ochtenden volgen we al deze ontwikkelingen op de voet, waarbij veel beeldmateriaal de verhalen zal onderstrepen.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Heiloo.

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus

De islam
kalifaat, cultuur, conflict

Op zes ochtenden wordt vanaf 26 januari 2023 in de Kleine Kapel van de Willibrordusstichting een cursus gegeven over de islam.

Het leven van Mohammed en het ontstaan van de Koran zijn vanaf het begin onderwerp van discussie geweest in de christelijke wereld. De toon was kritisch: een pseudo-profeet en een afgezwakte vorm van christendom voor simpele Arabieren.

De opvolgers van Mohammed, de kaliefen, hebben in een ongekend tempo een moslimrijk opgebouwd ten koste van het Byzantijnse en Perzische rijk. Maar vanaf het optreden en de dood van Ali, schoonzoon van Mohammed, werd de wereld van de islam opgesplitst in de Sjia Ali, de partij van Ali, nu sjiieten geheten, en de soennieten. Nog altijd werkt dit schisma door, met sjiitisch Iran en soennitisch Saoedi-Arabië als hoofdrolspelers. In Irak worden heilige plaatsen van de sjiieten aangevallen door soennitische IS-leden. Ook in Iran gebeurt dat.

Zoals ook in het Westen met de Volksverhuizingen gebeurde, namen de moslims de cultuur van Byzantium en Perzië over en dat heeft geleid tot een ongekende bloei van Damascus en Bagdad.
Dankzij één man die vanuit Damascus naar Spanje wist te ontkomen bij het uitroeien van de heersende dynastie, kwam ook Andalusië tot bloei.

Vanuit Cordoba werd de veroveringspolitiek naar het Noorden voortgezet en het is aan de Karolingen te danken dat de moslims daar niet in slaagden. Twee werelden stonden tegenover elkaar: die van de verfijnde cultuur van Andalusië en die van Frankische vechtersbazen die de strijd uiteindelijk wel wonnen. Een nieuw gevoel, een nieuwe identiteit ontstond, wij tegenover zij: Europa als christelijke wereld tegenover “de ongelovigen”. Andersom werd de tegenstelling op dezelfde manier ervaren.

Vooral tijdens de kruistochten wordt deze tegenstelling zichtbaar. De eerste kruistocht is een uitzonderlijke onderneming geweest. De verovering van het Heilig Land was een ongekend succes en het bewijs van een ontwakend Europa. Maar in het Rijnland betaalden de joden de rekening met pogroms aangericht door christelijke heethoofden en strijders op weg naar Jeruzalem.

Vanaf de verovering van Spanje door de Moren tot aan het beleg van Wenen in 1683 heeft Europa te maken gehad met een vijand die haar bestaan bedreigde. Twee werelden, twee beschavingen botsen nog altijd op elkaar. Het is dan ook niet vreemd dat beide partijen clichés hanteerden. Voor het Westen stond het Midden-Oosten gelijk aan despotisme, sensualiteit, achterlijkheid en agressie. De moslimwereld zag zich tot in de negentiende eeuw als superieur aan het Westen totdat Napoleon in een handomdraai Egypte veroverde en zijn geleerden meer van het Oosten bleken te weten dan andersom. Heel langzaam drong in de moslimwereld door dat de rollen inmiddels omgedraaid waren op militair en wetenschappelijk terrein.

Tegenwoordig staat voor veel moslims het Westen voor imperialisme, kolonialisme, zionisme en racisme. Edward Said heeft met zijn boek Orientalism uit 1978 dit beeld en daarmee ook het slachtofferschap van de moslimwereld en de daaruit voortkomende haat tegenover het Westen een rechtvaardiging gegeven. De vele aanslagen spreken duidelijke taal.

Bij deze cursus zullen de maatregelen rond corona nauwgezet worden nagevolgd.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Heiloo

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus

De Late Middeleeuwen in zes hoofdstukken

Op zes avonden wordt vanaf 17 oktober in de grote zaal van Cultureel Centrum Warenar een cursus gegeven over toonaangevende personen en gebeurtenissen in de Late Middeleeuwen.

Hildegard van Bingen is in de moderne tijd uitgegroeid tot een fenomeen. In tegenstelling tot tijdgenoten als Bernard van Clairvaux en Pierre Abélard is de belangstelling voor deze vrouw alleen maar toegenomen. Ze was een volstrekt onafhankelijke geest die op allerlei terreinen actief was: als abdis, profetes, theologe, ze schreef over natuurgeneeskunde, seksualiteit en biologie, ze bemoeide zich in haar brieven met de grote gebeurtenissen van haar tijd en ze componeerde muziek. In deze les zullen we proberen deze modern denkende vrouw recht te doen.

Keizer Frederik II werd in zijn tijd “Stupor Mundi” genoemd, de verbijstering van de wereld. Als zoon van de Duitse keizer en de erfdochter van Sicilië verbond hij twee werelden, zeer tegen de zin van de paus in Rome.
Zijn leven is een aaneenschakeling geweest van strijd tegen Duitse vorsten en Italiaanse baronnen, tegen de Kerk, die hem beschouwde als de Antichrist, tegen de moslims op Sicilië die hij verplaatste naar Lucera, waar ze vrij hun geloof konden belijden, tegen de patriarch van Jeruzalem die hem niet wilde erkennen als de bevrijder van de Heilige Stad.
Van excommunicatie trok hij zich niets aan, hij liet bisschoppen arresteren die hem op een concilie wilden afzetten, kortom, Frederik II was met niemand te vergelijken.

Dante brengt ons naar het Florence van 1300. Als jonge knaap raakte hij in de ban van Beatrice, een liefde die hem zijn leven lang geïnspireerd heeft en die uiteindelijk resulteerde in zijn onvergelijkbare Divina Commedia. Maar voordat hij daaraan begon speelde hij een rol in het politieke leven van Florence. Door zijn stellingname tegen de agressieve politiek van paus Bonifatius VIII kwam hij in de problemen. Hij werd verbannen en als zwervende schrijver bleef hij zijn peilen richten op het ondankbare Florence.
Hij schreef over zijn liefde voor Beatrice, over politiek, over de volkstaal en uiteindelijk over zijn gedroomde tocht door de Hel, over de Louteringsberg tot in het Paradijs. We zullen zijn tocht volgen aan de hand van afbeeldingen van Gustave Doré en William Blake. 

Petrarca is de eerste “umanista”. Hij neemt afstand van de middeleeuwse scholastiek en beziet voor het eerst de literatuur van de oudheid met nieuwe, bewonderende ogen. Hij wil leven en schrijven zoals Cicero en diens humanistische visie uitdragen. Zijn hele leven wordt hij gekweld door het contrast tussen christelijke bescheidenheid en het klassieke ideaal van roem en reputatie. Zijn brief over de beklimming van de Mont Ventoux spreekt boekdelen: we zien hem klimmen en terugvallen op weg naar de top. Daar ziet hij zijn geliefde Italië. In Rome loopt hij rond op zoek naar de plaatsen waar beroemde Romeinen ooit hadden gestaan. Op het Capitool wordt hij gekroond als dichter in een traditie die eeuwenlang verbroken was.

De strijd om Jeruzalem laat nog altijd zijn sporen na: het woord “Kruistochten” en “Kruisvaarders” heeft een uitgesproken negatieve klank in de christelijke wereld en bij moslims.
Als we terugkijken naar de 11^e eeuw zien we Europa opbloeien, economisch, cultureel en militair. We zullen de factoren bespreken die geleid hebben tot de Eerste Kruistocht, een expeditie die tegen alle verwachting in een ongekend succes werd met de vestiging van het Koninkrijk Jeruzalem. Twee eeuwen hebben christenen geprobeerd dit rijk in stand te houden, maar uiteindelijk moesten zij hun meerderen erkennen in de moslims. Jeruzalem viel al binnen een eeuw door toedoen van sultan Saladin. In 1291 viel ook Akko, het laatste bolwerk van de kruisvaarders.

Andalusië heeft vanaf de 8^e eeuw een ongekend rijke cultuur laten zien. Het maakte deel uit van de islamitische wereld. Het contrast met het in verval geraakte Europa uit de tijd van Karel de Grote was ongekend groot. Alle luxe van de Oriënt was er te koop, geloofsdwang bestond niet, het intellectuele leven was rijk en vrij, bibliotheken hadden de complete kennis van de klassieke oudheid in huis en kooplieden en reizigers konden ongehinderd en veilig reizen door een wereldrijk dat in het oosten grensde aan India.
In de 11^e eeuw slaat de sfeer om en krijgt de islam in Spanje een streng gezicht. Maar niet alles gaat verloren en als Toledo in 1085 door de christenen wordt veroverd, dringt langzaam door welke schatten de bibliotheek daar bevat.
Nog eeuwenlang worden de moslims getolereerd in Granada en ook die stad getuigt van luxe en verfijning, maar tevens van de achterstand van een cultuur die zich altijd superieur had gewaand en langzaam was ingeslapen.
In 2023 wordt door Italia Classica een reis naar Andalusië georganiseerd, die aansluit op dit gedeelte van de cursus.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Wassenaar

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus