Cursus Cultuurgeschiedenis

in Heiloo en Wassenaar

Op twee plaatsen worden cursussen cultuurgeschiedenis gegeven, in Wassenaar en Heiloo. In Wassenaar werd in zes avonden de erfenis van de Grieken behandeld, bij de Romeinen, in de Middeleeuwen, specifiek in het christendom, en in de eeuwen daarna. Centraal daarbij stonden Homerus, Plato en Aristoteles, mythologie, geschiedschrijving en beeldende kunst.
In de najaarscursus van 2020 zullen zes mensen centraal staan die een belangrijke rol hebben gespeeld in literatuur, filosofie, godsdienst en wetenschap in Europa: Cicero, keizer Constantijn, Augustinus, Hypatia en de bibliotheek van Alexandrië, Erasmus en Galilei.

In Heiloo ging de voorjaarscursus van 2020 over de keizertijd en de opkomst van het christendom. We zagen hoe met keizer Augustus een einde kwam aan de decennialange burgeroorlogen in Rome en de bloeitijd begon van het Imperium Romanum. Rome werd een multiculturele samenleving en naast de traditionele goden kwamen nieuwe godsdiensten op die een meer persoonlijke beleving boden. Een ervan was het christendom. Dat juist het christendom uitgroeide tot de belangrijkste godsdienst is een verhaal apart.
In de voorjaarscursus 2021 zullen we het Romeinse Rijk in zijn nadagen zien, de dominante rol die het christendom ook cultureel gaat spelen in de Middeleeuwen, een periode die minder middeleeuws is dan het woord doet vermoeden.

Vanwege de grote belangstelling en de coronabeperking tot maximaal 30 personen wordt deze cursus verplaatst naar het voorjaar van 2021. De nieuwe data vindt u hieronder.

Ter vervanging van de verplaatste cursus Middeleeuwen worden in het najaar vijf lessen gegeven over diverse onderwerpen. Bekijk deze lessen hier.

DE MIDDELEEUWEN: MINDER MIDDELEEUWS DAN GEDACHT

Op acht ochtenden vanaf 14 januari 2021 wordt in de Koepelzaal van de Willibrordusstichting een cursus gegeven over de Middeleeuwen met de nadruk
op de ontwikkelingen in Italië.

Geen periode van de Europese geschiedenis heeft zo’n slechte naam gekregen als de Middeleeuwen. Middeleeuws staat voor primitief, barbaars, een periode van duizend jaar duisternis. Dat beeld is ontstaan in de Renaissance bij de humanisten, met Petrarca voorop.

Toch is er geen historicus meer die zo naar de Middeleeuwen kijkt. Integendeel. Het is de periode waarin Europa tot bloei komt met de opkomst van handelssteden in Vlaanderen en Italië. We zien de invloed van de islamitische wereld op de ontwikkeling van de wetenschap, de opkomst van de universiteiten, de expansie van Europa in de periode van de kruistochten, de bloei van de kunsten. Italië speelt op veel van deze gebieden een hoofdrol.

Een nieuwe mentaliteit wordt zichtbaar in de beweging van Franciscus van Assisi. Hij besteedt als eerste aandacht aan een nieuwe maatschappelijke klasse, de burgerij in de steden. Nieuw is ook zijn menselijke benadering van de verhalen uit de bijbel. De schilderkunst krijgt daarbij een heel nieuwe taak: het realistisch uitbeelden van deze verhalen, waarbij pijn en emoties invoelbaar in beeld worden gebracht. Hier zien we het begin van de moderne schilderkunst met Giotto als beste voorbeeld.

In acht ochtenden volgen wij deze ontwikkelingen op de voet, waarbij veel beeldmateriaal de verhalen zal onderstrepen.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Heiloo (voorjaar 2021).

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus

Ter vervanging van de verplaatste cursus Middeleeuwen worden in het najaar vijf lessen gegeven over diverse onderwerpen:

29 oktober 2020 Cicero

Geen Romein kennen we beter dan Cicero. Hij was advocaat, behoorde niet tot de senatoriale elite, maar bereikte dankzij zijn welsprekendheid toch het hoogste ambt, dat van consul. Door zijn honderden brieven krijgen we een beeld van de politiek van zijn tijd. Washington is er niets bij. Hij was getuige van de machtsstrijd tussen Pompeius en Julius Caesar en daarna van Octavianus (de latere keizer Augustus) en Marcus Antonius. Het heeft hem de kop gekost, zelfs letterlijk. In periodes waarin hij aan de kantlijn stond schreef hij over Griekse filosofie voor een Romeins gehoor dat daar weinig van wist. Zijn laatste boek, De officiis, vrij vertaald Hoe hoort het eigenlijk? oefende grote invloed uit tot in de moderne tijd.

5 november 2020 Alexandrië, Hypatia en de grote bibliotheek

Alexandrië is een verhaal apart. De stad werd gesticht door Alexander de Grote en door zijn opvolgers uitgebouwd tot een unieke stad. Het werd het grootste kenniscentrum in de klassieke wereld en herbergde de beroemde bibliotheek die er naar streefde alle boeken van de wereld bijeen te brengen. Aan de bibliotheek verbonden was het Mouseion, een centrum van wetenschap dat geleerden uit alle disciplines aantrok, waaronder filosofie, wiskunde, astronomie, geneeskunde en taalkunde. Een paar namen kennen we nog altijd: Euclides, Ptolemaeus en Archimedes.
In de vierde eeuw kwam er verzet vanuit christelijke hoek tegen de seculiere filosofie die er gedoceerd werd. Slachtoffer van dit verzet werd Hypatia die naast filosofie ook wiskunde en astronomie doceerde. Zij werd vermoord door
christelijke fundamentalisten, de taliban van die tijd.

3 december 2020 Erasmus

Erasmus was de stem van intellectueel Europa. Zijn mening deed ertoe, over de paus, over Luther, over theologische kwesties, vooral de erfenis van Augustinus. Daarnaast was hij de schoolmeester van Europa, die zich sterk maakte voor het klassieke Latijn en de klassieke literatuur. Zijn satire over Renaissancepaus Julius II en zijn Lof der Zotheid laten zien dat hij zijn nek durfde uit te steken in deze beginperiode van de Reformatie. Hij was tenslotte ook nog een beetje opvoeder van de jeugd met zijn boekje over goede manieren. U begrijpt het al: hij kende zijn Cicero.

10 december 2020 Galilei

Nog altijd is het proces tegen Galileo Galilei voor velen het bewijs dat geloof en wetenschap niet samengaan en dat de Kerk de confrontatie met de moderne wetenschap niet aandurfde. Wie zorgvuldig kijkt wat er precies gebeurde komt tot andere conclusies. Hoe dan ook zijn de verdiensten van Galilei groot. De wetenschap hoort volgens hem gebaseerd te zijn op eigen waarneming, en niet op het gezag van Aristoteles of de bijbel. En dus doet hij valproeven, gebruikt als eerste een telescoop en aarzelt niet om zijn bevindingen in een prikkelende stijl te presenteren. In een beroemde brief adviseert hij de Kerk de bijbel te lezen als een boek met morele voorschriften en niet als een handboek over astronomie. Dat viel niet bij iedereen goed. Het is verder bijzonder om te zien hoe Ptolemaeus uit Alexandrië de springplank vormt voor deze sprong voorwaarts in de wetenschap.

17 december 2020 Griekse Mythologie

Tijdloze verhalen over goden en mensen, over hartstocht, haat en nijd, ware liefde en echtelijk bedrog, hoe herkenbaar allemaal. Kunstenaars hebben er in alle tijden inspiratie in gevonden. We volgen de eerste verhalenvertellers, Homerus en Hesiodus vanaf het ontstaan van de wereld via de Olympische goden tot aan monsters als Scylla en Charybdis en de Cyclopen. Bij de verhalen en namen worden beelden en schilderijen uit de oudheid, de Renaissance en daarna getoond. Samengevat: een feest van verhalen en kunstwerken.

U kunt zich voorafgaand aan de eerste les voor 1 of meer onderwerpen inschrijven via deze link.

Zes grote namen in de Europese cultuurgeschiedenis

Op zes avonden vanaf 26 oktober 2020 t/m 11 januari 2021 wordt in
Cultureel Centrum Warenar een cursus gegeven over zes “Erflaters van onze
beschaving”. De lessen worden om de week gegeven

De Griekse wereld vormt een van de fundamenten van de Europese cultuur.
Bij de Romeinen is het vooral Cicero geweest die de filosofie van de Grieken
heeft vertaald, aangepast en doorgegeven aan de Latijnse wereld. Zijn laatste boek, over fatsoen en moraal, oefende grote invloed uit tot in de moderne tijd.

Keizer Constantijn heeft als geen ander de groei van het christendom bevorderd. Niet alleen kwam er definitief een einde aan de vervolgingen, maar op allerlei manieren werden de christenen gesteund, ook financieel. Hij riep concilies bijeen en bouwde een aantal grote basilieken in Rome, Constantinopel en Palestina.
Zijn bekering tot het christendom was het gevolg van een visioen dat hij kreeg, maar veel daarover blijft onduidelijk. Pas op zijn sterfbed liet hij zich dopen. Hij liet zich in Constantinopel begraven als dertiende apostel.

De bekering van Augustinus is van grote betekenis geweest voor het christelijk denken. Hij zocht in zijn Confessiones naar het wezen van het kwaad, schreef over de overgeërfde weeffout in de mens en het probleem van de vrije wil. Zijn ideeën over de erfzonde en seksualiteit hebben hem niet alleen bewonderaars opgeleverd.
Het is mede aan Augustinus als leraar retorica te danken dat in het christelijk schoolprogramma grote delen van het klassieke curriculum bewaard bleven. Zijn min of meer welwillende opstelling tegenover de joden heeft lange tijd de houding van de Kerk bepaald.

Het grootste kenniscentrum in de klassieke wereld bevond zich in Alexandrië. Daar bevond zich de grote bibliotheek die er naar streefde alle boeken en alle kennis bijeen te brengen. Aan de bibliotheek verbonden was het Mouseion, een centrum van wetenschap dat geleerden uit alle disciplines aantrok, waaronder filosofie, wiskunde, astronomie, geneeskunde, taalkunde en filologie.

In de vierde eeuw kwam er verzet vanuit christelijke hoek tegen het seculiere karakter van het neoplatonisme, een filosofie die gedoceerd werd in een klassieke tempel. Slachtoffer van dit verzet werd Hypatia die naast filosofie ook wiskunde en astronomie doceerde. Zij werd vermoord in 415.
In de film Agora van Alejandro Amenábar uit 2009 wordt zij aangevallen door
christelijke fundamentalisten die eruit zien als taliban.

Erasmus was de stem van intellectueel Europa. Zijn mening deed ertoe, over de paus, over Luther, over theologische kwesties. Daarnaast was hij de schoolmeester van Europa, die zich sterk maakte voor het klassieke Latijn en de klassieke literatuur. Zijn satire over paus Julius II en zijn Lof der Zotheid laten zien dat hij zijn nek durfde uit te steken in de beginperiode van de Reformatie. Hij was tenslotte ook nog een beetje opvoeder van de jeugd met zijn boekje over goede manieren.

Nog altijd is het proces tegen Galileo Galilei voor velen het bewijs dat geloof en wetenschap niet samengaan en dat de Kerk de confrontatie met de moderne wetenschap niet aandurfde. Wie zorgvuldig kijkt wat er precies gebeurde komt tot andere conclusies. Hoe dan ook zijn de verdiensten van Galilei groot. De wetenschap hoort volgens hem gebaseerd te zijn op eigen waarneming, en niet op het gezag van Aristoteles. En dus doet hij valproeven, gebruikt als eerste een telescoop en aarzelt niet om zijn bevindingen in een prikkelende stijl te presenteren. In een beroemde brief adviseert hij de Kerk de bijbel te lezen als een boek met morele voorschriften en niet als een handboek over astronomie. Dat viel niet bij iedereen goed.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Wassenaar

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus